Την ώρα που ο κορονοϊός κατάφερε μια συθέμελη αλλαγή στον τρόπο ζωής και εργασίας μας, η παγκόσμια βιομηχανία εξελίσσεται εξίσου ταχύτατα, καθώς φαίνεται να έχει κατανοήσει τα μηνύματα των καιρών και τις ανάγκες των καταναλωτών. Και συνεπικουρούμενη από τη ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογικών εφαρμογών, έρχεται να μας «δείξει» το δρόμο του μέλλοντος· ένα δρόμο που φέρνει εκ νέου στο επίκεντρο τον άνθρωπο, τις δεξιότητες, τις ανάγκες, την ευζωία και τις προοπτικές του.
Της κ. Βασιλικής Παπακώστα*
Όταν το 2011, στην παγκόσμια έκθεση αυτοματισμού Hannover Messe, ακούστηκε για πρώτη φορά ο όρος Industry 4.0, λίγοι αντιλήφθηκαν την πρωτοφανή επίδραση που θα είχε η καινοφανής «ψηφιακή βιομηχανοποίηση» στην παγκόσμια βιομηχανία και στις υπηρεσίες.
Ένα σαρωτικό κύμα συνδυασμού γρήγορου ίντερνετ, υπηρεσιών cloud, έξυπνων ρομποτικών συστημάτων, εφαρμογών internet of things (IoT), υπερανάλυσης δεδομένων, διασύνδεσης και επικοινωνίας μηχανών μέσω συστημάτων artificial intelligence και έξυπνων γραμμών παραγωγής (smart factories), ήρθε να τροποποιήσει εκ βάθρων την αυτοματοποίηση και λειτουργία των βιομηχανικών διαδικασιών και λειτουργιών.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος αυτής της «τεχνολογικής επανάστασης», αρκεί να σκεφτούμε τους τρόπους με τους οποίους «εισέβαλαν» στην καθημερινότητά μας οι 3D εκτυπωτές, οι συσκευές επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality), οι εφαρμογές νανοτεχνολογίας και βιοτεχνολογίας, οι έξυπνες compact συσκευές και τα «έξυπνα σπίτια», τα αυτόνομα / αυτοκινούμενα οχήματα, oι τεχνολογίες blockchain και τόσα άλλα.
Σταδιακά, λοιπόν, η τελευταία δεκαετία και το Industry 4.0 εισήγαγαν τη γρήγορη αυτοματοποίηση, την ακόμα μαζικότερη «έξυπνη» παραγωγή, την αυτονομία στη λειτουργία γραμμών παραγωγής, τη συλλογή big data (και την ασφαλή αποθήκευση τους σε ψηφιακά μέσα) αλλά και τα ευέλικτα συστήματα αποθήκευσης και μεταφοράς προϊόντων για τη μείωση κόστους και την ταχύτερη εξυπηρέτηση των καταναλωτών.
Αξίζει εδώ να τονιστεί ότι μια τόσο μεγάλη προσπάθεια ψηφιακής αυτοματοποίησης, δεν δύναται να μην προσκρούει σε εμπόδια. Μερικές από τις δυσκολίες που έχουν βρει μπροστά τους οι βιομηχανίες είναι: το αυξημένο κόστος υλοποίησης νέων διεργασιών και εγκατάστασης νέων τεχνολογιών, η σημαντική επισφάλεια των δικτύων προμηθειών (η απορρύθμιση των χρόνων παραδόσεων, τα αυξημένα κόμιστρα και η αβεβαιότητα στις προβλέψεις αποτρέπουν την ευελιξία, την προσαρμοστικότητα και τη «real time forecast» φιλοσοφία που απαιτείται), οι συχνές αλλαγές προτιμήσεων των καταναλωτών και η γρήγορη αποδέσμευση τους από γνωστά brands, η ανάγκη αντιμετώπισης περιβαλλοντικών απαιτήσεων, η εισαγωγή των επιχειρήσεων σε νέα οικοσυστήματα, καθώς και η εξασφάλιση προστασίας από ψηφιακές δυσλειτουργίες και επιθέσεις.
Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να τονιστεί ότι από το 2015 και μετά που άρχισε η ουσιαστική εφαρμογή του Ιndustry4.0, η παγκόσμια βιομηχανία είδε βελτιώσεις που πλέον αποτυπώνονται και αριθμητικά: 85% αύξηση ακρίβειας στις προβλέψεις του supply chain, 45-55% αύξηση παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού εξαιτίας της αυτοματοποίησης του τρόπου εργασίας, 10-30% μείωση του κόστους σχεδιασμού νέων προϊόντων, 20-50% μείωση του κόστους διαχείρισης στοκ, 20-50% μείωση του απαιτούμενου χρόνου εισαγωγής νέων προϊόντων στην αγορά (from design to market).
Ενόσω η παγκόσμια βιομηχανία εντάσσει σταδιακά τη νέα αυτή φιλοσοφία στις λειτουργίες της, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά το προηγούμενο έτος και, κυρίως, η φετινή ψηφιακή έκθεση παγκόσμιου αυτοματισμού, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο, ήρθαν να «ταράξουν τα νερά» και πάλι, εισάγοντας τον όρο Industry 5.0, ως φυσική μετεξέλιξη του Industry 4.0 και προάγγελο των βιομηχανικών εξελίξεων της επόμενης δεκαετίας.
Το Industry 5.0
Σχετική επιτροπή της Κομισιόν που συστάθηκε το καλοκαίρι του 2020, αναφέρει: «Το Industry 5.0 αναγνωρίζει τη δύναμη της βιομηχανίας να επιτυγχάνει κοινωνικούς στόχους πέρα από τις θέσεις εργασίας και την ανάπτυξη, με σκοπό αυτή να γίνει πηγή ευημερίας, καθοδηγώντας την παραγωγή στο να σέβεται τα όρια του πλανήτη μας και τοποθετώντας την ευημερία του εργαζόμενου στο επίκεντρο της παραγωγικής διαδικασίας».
H επόμενη (ίσως μεθεπόμενη) μέρα της βιομηχανίας θα είναι κυρίαρχα ανθρωποκεντρική, προσωποποιημένη και φιλική προς το περιβάλλον. Οι βιομηχανικοί κολοσσοί αντιλήφθηκαν ότι η μαζική παραγωγή από μόνη της δεν αρκεί, καθώς και ότι οι καταναλωτές επιζητούν πλέον προϊόντα σχεδιασμένα γι’ αυτούς, σε τιμή μαζικής παραγωγής. Αυτή η ανάγκη πυροδότησε ένα νέο μοντέλο ευέλικτων, βιώσιμων, προσαρμοσμένων και εξειδικευμένων τεχνολογιών, στην κατεύθυνση της παροχής ολοκληρωμένης υπηρεσίας στον καταναλωτή, αντί για ένα απλό προϊόν.
Όροι όπως «sustainability», «resilience», «servitization», «smart manufacturing», «circular manufacturing», «mass personalization» και «cobots» ήρθαν για να μείνουν, και αξίζει να αναφερθούμε σε αυτούς περισσότερο.
Σε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τροπή της τεχνολογίας και της βιομηχανικής ιστορίας, δημιουργείται η ανάγκη για «ανθρώπινο άγγιγμα» στα ρομποτικά συστήματα, για αξιοποίηση γνώσεων, ταλέντων και εμπειριών του ανθρώπινου δυναμικού το οποίο θα έρθει να ρυθμίσει και να προγραμματίσει τις μηχανές, ώστε να προσφέρουν εξειδικευμένα προϊόντα (mass personalization) που όχι μόνο θα ικανοποιούν τις ανάγκες του καταναλωτή αλλά και θα προβάλλουν τον ψυχισμό του μέσω της καταναλωτικής του συμπεριφοράς. Η ψυχολογία του καταναλωτή ορίζει πια τις νέες τεχνολογίες προς την κατεύθυνση της υπηρεσίας (servitization), η οποία αποκτά μεγαλύτερη αξία από το παραδοσιακό προϊόν.
Για τις νέες παραγωγικές διαδικασίες θα χρησιμοποιούνται ολοένα περισσότερο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ στόχος θα είναι οι βιώσιμες «πράσινες» λύσεις με μειωμένο ενεργειακό αποτύπωμα (sustainability). Η βιωσιμότητα στα πλαίσια του Industry 5.0 αφορά τους απαιτούμενους πόρους, την εφοδιαστική αλυσίδα, την ανακύκλωση, τον ποιοτικό έλεγχο και την ελαχιστοποίηση αποθεμάτων. Μια τέτοια βιωσιμότητα, συνδυαζόμενη με αναπτυξιακές στρατηγικές, μας δίνει τη φόρμουλα επίτευξης κερδοφορίας στη νέα βιομηχανική εποχή.
Προς αυτή την κατεύθυνση θα αξιοποιηθούν τεχνολογίες blockchain (κρυπτογραφημένος και ασφαλής τρόπος αποθήκευσης, διαχείρισης και ανταλλαγής πληροφορίας και διενέργειας ηλεκτρονικών συναλλαγών), για τον προγραμματισμό και τη διαχείριση πρώτων υλών, τον έλεγχο αποθεμάτων και την ευελιξία στη διαδικασία μεταφοράς και παράδοσης.
Καινοτομίες
Η έννοια του smart manufacturing για το Ιndustry 5.0 συνδυάζει καινοτομίες και νέες τεχνολογίες σε πληθώρα επιχειρησιακών τομέων. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια κύρια συστατικά του που θα μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια.
- Βig Data Components: Οι εφαρμογές δεδομένων και μοντέλων που έχουν να κάνουν με χρηματοροές κεφαλαίων, διαχείριση και μεταφορά κινδύνων, εγγυήσεις παραγωγικών λειτουργικών και ποιότητας προϊόντων, βελτιστοποίηση τιμολογιακών μοντέλων και γενική ανάλυση δεδομένων (data analytics).
- IoT Intelligent Applications: Έξυπνες διασυνδεδεμένες εφαρμογές που καλύπτουν τους τομείς της παρακολούθησης παραγωγικότητας (performance monitoring), την αποδοτικότητα εργοστασιακών μονάδων και τα προγνωστικά λειτουργίας εξοπλισμών, την παρακολούθηση στόλου οχημάτων, την υγιεινή και ασφάλεια εργαζόμενων και την παρακολούθηση και διαχείριση συντηρήσεων (differentiated service experience).
- IoT Analytics: Συλλογή και αξιολόγηση δεδομένων –στα πλαίσια του Internet of Things– που στοχεύουν στη διασύνδεση διαδικασιών (connect), στη χρονική και ποιοτική ανάλυση (analyze), στα συστήματα προβλέψεων με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και έξυπνων μηχανών (predict) και στις δράσεις ψηφιακής αναβάθμισης και ενοποίησης συστημάτων με τρίτες πηγές (actions for 3rd party integration systems).
- «Pay per use» services: Μια μεγάλη καινοτομία που επιχειρείται στις παραγωγικές γραμμές νέας γενιάς, είναι η έννοια της μίσθωσης του εξοπλισμού παραγωγής, ο οποίος θα παρέχεται έτοιμος προς χρήση και με προεγκατεστημένες ΙοΤ λειτουργίες· δεν θα αγοράζεται αλλά θα χρεώνεται βάσει της χρήσης και του ύψους παραγωγής. Η φιλοσοφία πίσω από αυτή την υπηρεσία εστιάζει σε κάποια σημαντικά οφέλη που θα προκύψουν για τις βιομηχανίες. Οι επιχειρήσεις θα λαμβάνουν εξοπλισμό νέας τεχνολογίας και αυξημένης ενεργειακής αποδοτικότητας, ενώ η ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία του μετακυλίεται στον κατασκευαστή του εξοπλισμού, όπως και το κόστος ανταλλακτικών και συντηρήσεων. Το risk management της εταιρείας μειώνεται δραστικά, ενώ η σταθερότητα στην απαιτούμενη χρηματοροή εξυπηρετεί τα χρηματικά διαθέσιμα και γλιτώνει την επιχείρηση από το μεγάλο και εφάπαξ κονδύλιο αγοράς του εξοπλισμού. Σε αυτή τη φιλοσοφία θα ενταχθούν μεσοπρόθεσμα και τα δυναμικά μοντέλα τιμολογήσεων, καθώς και τα μοντέλα συνδρομητικών υπηρεσιών που έχουν αρχίσει ήδη να αναπτύσσονται για τις βιομηχανίες με smart manufacturing processes.
- Circular manufacturing: Η έννοια της κυκλικής παραγωγής εντάσσει την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις ροές υλικών, τα προϊόντα και τις διαδικασίες παραγωγής, στοχεύοντας:
α) Σε λειτουργική αποδοτικότητα με ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η οποία βελτιώνει τη συνολική απόδοση της γραμμής παραγωγής και επιτυγχάνει πράσινους στόχους απόδοσης κατασκευής.
β) Σε βελτιωμένη εμπειρία των καταναλωτών με βάση την παροχή καλύτερων και πιο βιώσιμων υπηρεσιών που είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους.
Το έργο Kyklos4.0 σχεδιάζει και αναπτύσσει μια νέα ψηφιακή πλατφόρμα (σε φυσικό ή cloud χώρο) που στοχεύει στη διευκόλυνση της κυκλικής κατασκευής και ενισχύει την επίτευξη των στόχων της κυκλικής οικονομίας, διευκολύνοντας το σχεδιασμό και τη βέλτιστη εκμετάλλευση των αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση υλικών και εξαρτημάτων, και πολλά άλλα. Επιπλέον, η πλατφόρμα θα παρέχει στους ενδιαφερόμενους τεχνολογίες που διευκολύνουν τους στόχους της κυκλικής οικονομίας, όπως LCA (Lifecycle Valuations) για μηχανήματα και εξαρτήματα κατασκευαστικών στοιχείων.
Ίσως ο όρος που θα μας αποτυπωθεί εντονότερα στα πλαίσια του Industry 5.0 να είναι –και ορθώς!– τα cοllaborative robots (cobots), έμπνευσης της δανέζικης εταιρείας «Universal Robots», η οποία φαίνεται να επινόησε αρχικά και τον όρο Industry 5.0. Η έννοια των συνεργατικών ρομπότ διαφοροποιεί την παραδοσιακή χρήση ρομποτικών συστημάτων (που προσέφεραν ακρίβεια, ταχύτητα και σταθερότητα στις εκτελούμενες εργασίες) και εισάγει τη συνέργεια ανθρώπου – μηχανής, που επιδιώκει να χρησιμοποιήσει επικουρικά την ανθρώπινη κριτική σκέψη, τη δεξιοτεχνία και την προσαρμοστικότητα, για την επίτευξη αποτελεσματικής παραγωγικότητας για προσωποποιημένα και μοντέρνα προϊόντα «με ανθρώπινο άγγιγμα».
Αν ένα πράγμα οφείλουμε να αποκομίσουμε από τις διαφαινόμενες εξελίξεις στο βιομηχανικό κλάδο, αυτό είναι ότι η νέα ψηφιακή εποχή στην οποία έχουμε εισέλθει, τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο, τόσο ως εργαζόμενο όσο και ως καταναλωτή.
Ο μεν εργαζόμενος θα μπορεί σύντομα να εργάζεται –με φυσική ή απομακρυσμένη παρουσία– σε οργανισμούς με εταιρική υπευθυνότητα, που ενδιαφέρονται για την ποιότητα ζωής του, τη δημιουργική εργασία και τη διαβίωσή του σε ένα ασφαλές και υγιεινό περιβάλλον. Ο δε καταναλωτής θα μπορεί να ζητήσει και να λάβει εξατομικευμένα και σύγχρονα προϊόντα, καθώς και υπηρεσίες που δημιουργήθηκαν με σεβασμό στη φύση και θα του παρέχονται σε προσιτή τιμή.
Αυτό θα είναι το επόμενο μεγάλο στοίχημα. Και η χώρα μας, εισερχόμενη στο μεγάλο πρότζεκτ Eλλάδα 2.0, μπορεί να το κερδίσει αξιοποιώντας άμεσα και ουσιαστικά τα νέα εργαλεία, την τεχνογνωσία και την τεχνολογία που είναι πλέον διαθέσιμες, με τη στήριξη των νέων επιστημόνων που πρέπει να έχουν κίνητρο να παραμείνουν και να ανελιχθούν παραγωγικά εντός των ελληνικών επιχειρήσεων.
*Η κ. Βασιλική Παπακώστα είναι Πρόεδρος & Διευθύνουσα Σύμβουλος της TECHNOMATIC GROUP.
